Wat is er gebeurd in de Kleine Willemswaard?

19 juni 2019

Rond de oorlog is één van de grootste polders langs de Waal, de Willemspolder, doorsneden door het Amsterdam Rijnkanaal*. Vanaf dat moment werd gesproken over de Kleine Willemspolder aan de west-/Tielse kant. Koning Willem 1 is degene die z’n naam aan dit gebied heeft verbonden.

Met het project FluviaTiel is het gebruik als landbouwgebied gestopt. De Kleine Willemswaard is een overstromingsvlakte van de rivier de Waal bij hoogwater, waar natuur de ruimte krijgt. Bovendien is het gebied natuurlijk onderdeel van de stad, een stadswaard waar Tielenaren kunnen genieten van rust, ruimte en groen. De hele uiterwaard is eigendom van Rijkswaterstaat. Tot 2022 voert ‘ARK natuurontwikkeling’ het beheer uit. De hele uiterwaard is Natura 2000 (EU) gebied. De natuurdoelen zijn nog niet vastgesteld. Rijkswaterstaat stelt beheereisen tav de doorstroombaarheid; het gebied moet ‘grazig’ de winter in, er mag niet veel meer houtig materiaal bij komen.

Van dijk naar Waal
In de late middeleeuwen lag de hoofdgeul langs de huidige dijk. Een restant is nog te zien en wordt ‘de Kil’ genoemd. Deze kil liep begin 19e eeuw nog door tot Echteld. Bij een aanleg van de Willemspolder (1818) is in deze geul een sluis geplaatst, de Prins Willem’s Sluis (onderaan de dijk te zien).

In de 19e eeuw landde de veerpont Wamel – Tiel hier aan. Om die aanlegplek te markeren, is een lindeboom geplant. Het oude veerhuis Wamel lag daar aan de overkant, bij de bomenlaan.

Ander markant element in de Kleine Willemswaard is de, met bijzondere grote opgaande bomen begroeide, stenen strekdam parallel aan de Waal. Deze eerste(!) langsdam is aangelegd rond 1845 in de Waal en liep door tot in de huidige haven van Tiel. Deze moest het hard stromende Waalwater bij het oude stadcentrum vandaan houden. Rond 1950 heeft Rijkswaterstaat de langsdam stroomopwaarts verlengd (weliswaar niet met steen) tot aan de verkeerstoren.

Na 1860 zijn kribben aangelegd om de rivier bevaarbaar te houden. In een periode van ± 30 jaar daarna is veel zand afgezet tussen de langsdam en de kribben. Daaroverheen is in de 20e eeuw een 1 tot 1,5 meter dikke, helaas vervuilde, kleilaag afgezet.

Nog een weetje: het grind op het Waalstrand komt van de oostgrens en is aangevoerd voor oeververdediging.

In 2017, 2018 is het project FluviaTiel uitgevoerd

– In de uiterwaard is achter de langsdam een geul aangelegd, ter markering van de oude Waalbedding uit begin 19e eeuw. Er ligt een aantal drempels in de geul, o.a. vanwege ondergrondse leidingen. Bovendien wil Rijkswaterstaat niet dat de geul teveel stroom gaat trekken (ten koste van de hoofdgeul). De aanzanding in de Waal mocht niet groter zijn dan 1 mm (rekentechnisch). De geul is zo gedimensioneerd dat deze gemiddeld 2 à 3 maanden per jaar mee stroomt.

– De zomerkade haaks op de dijk is een halve meter verlaagd, zodat in een grote gebied bevruchtende werking van hoogwater zal zijn.

– De klep is uit de Willemsluis gehaald, zodat daar water vrij doorheen kan stromen. De uiterwaard is daardoor niet langer een polder. We spreken daarom sindsdien weer over een waard, de Kleine Willemswaard.

– De afwateringsloot aan de dijkteen is verondiept (dijkverzwaring).

– Er is een hardhoutooibos aangeplant op de teen van de dijk in de noordoosthoek.

* Bij Tiel komt het Amsterdam Rijnkanaal in de Waal. Op deze T-splitsing van water, in de uiterste zuidoosthoek van de Kleine Willemswaard, staat een verkeerspost van Rijkswaterstaat.