Waal en Maas gaan elkaar weer kussen

20 maart 2020

Tot eind 19e eeuw vloeide een deel van de Waal bij het toenmalige eiland Heerewaarden over naar de benedenloop van de Maas. Het was daarom een plek van grote ecologische, economische en militair strategische waarde. Al 13 jaar is Jos Rademakers bezig om de rivieren te herenigen. Jos is inmiddels directeur van ARK Natuurontwikkeling en werkt in dit project samen met Natuurmonumenten.

Jos Rademakers, ecoloog en directeur ARK Natuurontwikkeling

“Historisch is het gebied waar Maas en Waal het dichtst bij elkaar komen bijzonder interessant,” zegt Jos Rademakers, gebogen over een luchtfoto van het gebied. “In de tijd van de Spaanse bezetting, was het gebied bij Dreumel Staats en bij Zaltbommel Spaans. Je hoort dat nog terug in de naam Fort Sint Andries. Dat is genoemd naar Sant Andreas, de patroonheilige van Spanje.”

Waarom is in eerste instantie gekozen om de twee rivieren te scheiden?
“De Waal ten westen van Tiel werd ongeveer in de 12e eeuw een grote stroom, die rond Heerewaarden de benedenloop van de Maas overnam en ging domineren. Beide rivieren stroomden eeuwenlang in elkaar over. Om de hoogwaters te kunnen beheersen en de Waal goed bevaarbaar te kunnen maken, is in 1904 de Afsluitdijk over de eilanden van Heerewaarden gelegd en zijn de rivieren gescheiden.”

Wat is het ecologische voordeel?
“Je ziet twee rivieren met verschillende kleuren. In het Waalwater zit, vergeleken met het water van de Maas, meer sediment. Waar twee verschillende soorten water mengen, ontstaat een ‘boost’ van leven. Permanent stromend water is ook ecologisch rijker dan stilstaand water. Heerewaarden floreerde hier niet voor niets als vissersdorp.
Als je dit weer terugbrengt, ontstaat voor vissen een biotoop die weinig meer aanwezig is langs de grote rivieren. Het liefst zie ik de Fint terugkeren. Dit zou een ideaal paaigebied voor deze trekvis kunnen zijn.”

Hoe kan de samenvloeiing hersteld worden?
“Het waterpeil van de Waal is gemiddeld ongeveer 2 meter hoger dan in de Maas en de afstand tussen de rivieren niet meer dan 500 meter. Er zal een aantal ‘kunstwerken’ (zoals dat in de waterbouwwereld genoemd wordt) gemaakt moeten worden. In de Waaldijk zal een doorlaatwerk moeten komen en bij de van Heemstraweg/Maasdijk een onderdoorgang voor het water. En natuurlijk zal een geul daartussen gegraven moeten worden. Qua grootte kun je denken aan ‘de Geul’ in Zuid-Limburg.”

Hoe snel zou dit kunnen gebeuren?
“De verwachting is dat deze ingreep over vier jaren gerealiseerd is. De wateruitwisseling biedt vele voordelen; Rivierwater kan flexibel verdeeld worden en de waterkwaliteit van de Maas zal verbeteren. Bij Rijkswaterstaat bestaat de vrees dat de vaardiepte voor schepen op de Waal hierdoor zou afnemen. Dat is een punt waar we de komende tijd nog aandacht aan moeten besteden.
De geschiedenis van het gebied rond Heerewaarden is die van een dynamische delta. Een herleving van de relicten van de verbindingswateren tussen Waal en Maas past in dit beeld. ”

Afbeelding boven: Kaart van de belegering van St. Andries in 1600 (Bron: Pieter Bast, 1600-1610, Rijksmuseum)