Van Vrijstad naar Vrijstad (Vianen – Culemborg, 16 km)

Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zich losmaakte van Spanje, bleef een aantal steden in het Rivierengebied hun eigen rechtspraak behouden. Naar deze steden kon je vluchten als je iets op je kerfstok had of als je failliet was gegaan. Vianen en Culemborg mochten zich beiden ‘vrijstad‘ noemen en ze ontvingen vluchtelingen met open armen. Zeker als ze wat geld meebrachten…

Start bij de parkeerplaats P3 bij de Zomerdijk (Vianen noordoost) als je met de auto komt. Neem eerst een kijkje in de binnenstad van Vianen.

1) Vianen
Eén van de hoogtepunten is het 15e eeuwse stadhuis in de Voorstraat. Het paard dat er vlakbij staat herinnert aan de jaarlijkse paardenmarkt, een traditie met wortels in de 13e (!) eeuw.
De Lekpoort is de enige overgebleven stadspoort van Vianen. Boven de doorgang zit het lokaal van de poortwachter. Een verdieping hoger is een gevangenis en de zolder is de uitkijkpost.
De Grote Kerk is herbouwd na een stadsbrand in 1540. Reinoud III is dan heer van Vianen. Hij laat in de nieuwe kerk een imposant grafmonument voor zijn al overleden vrouw en alvast voor zichzelf oprichten.
En elke zaterdag om 17.00 uur horen we als afsluiting van de werkweek twee klokken die in 1593 in de toren zijn gehangen.

Wil je meer weten over de geschiedenis van Vianen? Breng dan een bezoek aan Stedelijk Museum Vianen. Naast een vaste historische opstelling, heeft het museum verschillende wisselende thema tentoonstellingen. www.stedelijkmuseumvianen.nl

We verlaten de binnenstad van Vianen door de Lekpoort. Ga rechtsaf over de Zomerdijk en de Brugdijk en passeer de Hoge Brug over het Merwedekanaal. Na de brug direct links, loop langs het kanaal naar de Lek en volg de Lekoever.

2) Viaanse Uiterwaarden
Het is het meest interessant om zo dicht mogelijk langs de oever te lopen, een mooi struinpad met veel kleine strandjes.

Volg de Lekoever onder de A27 door en loop door tot aan de indrukwekkende stuw van Hagestein.

Vispassage en stuw van Hagestein (foto RWS)

3) Vispassage
De vispassage doet denken aan een wild kolkend bergbeekje. Voor de vissen die vanuit de zee de rivier optrekken om te paaien is het de eerste hindernis. De vispassage (ook vistrap genoemd) is een 400 meter lange geul die om de stuw heen loopt en bestaat uit bekkens van 10 m. breed en minimaal 10 m. lang. Het hoogteverschil tussen de bekkens is 16 cm. Zo kunnen vissen zoals de zalm de zo’n 3½ meter hoger gelegen opening aan de andere kant van de stuw bereiken.

Bij de vispassage kan je niet verder, dus gaat de wandeling verder over de Lekdijk of – zoals het een echte struiner betaamt – aan de voet van de dijk door het gras. Net voor de buitendijkse huizen van Everdingen ga je linksaf over de kade die de woningen beschermt tegen hoogwater. Je komt weer op de dijk en gaat vlak na bebouwde kom de uiterwaarden in, ter hoogte van Lekdijk 15. Vanaf hier volg je het gemarkeerde Goilberdingerpad (klompenpad).

4) Everdinger Waarden
Misschien wel het meest waardevolle stukje natuur van Vijfheerenlanden vind je hier. Tussen 2000 en 2006 is het gebied uitgegraven, een mooi samenspel tussen waterveiligheid en natuurontwikkeling. ‘Nieuwe’ natuur ontstond, of anders gezegd: Moeder Natuur kwam haar rechtmatige plekje weer opeisen. Al snel hoorde je weer de karakteristieke karekiet en zag je een toename van de steltlopertjes, die hun kostje bij elkaar scharrelden op het slik. Ook veel planten keerden terug, waaronder een opvallend aantal orchideesoorten. Dankzij de vistrappen kunnen vissen weer komen paaien in de nevengeul. De Everdinger Waarden zijn een lust voor het oog, maar let op: niet overal toegankelijk.

Volg de Lekoever en net voor het bruggetje ga je rechtsaf langs de bomenrij. Je komt zo weer op de dijk. Het klompenpad loopt over Fort Everdingen.

5) Fort Everdingen
Het terrein is open voor publiek. De militair-historische betekenis is duidelijk af te lezen aan dit imposante complex. Waar Lekdijk en Diefdijk samenkomen is natuurlijk een strategische plek voor een fort, hebben de ingenieurs van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1842 gedacht. Samen met Fort Honswijk aan de overzijde van de Lek sloot het fort de hooggelegen doorgang van de Lekdijken en de uiterwaarden hermetisch af. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het fort andere functies: de Explosieven Opruimingsdienst was er gevestigd en nu vind je er brouwerij Duits & Lauret, een fortwinkel en een camping. En het is een belangrijke overwinteringsplek voor vleermuizen.

Na Fort Everdingen struin je weer langs de rivier en je blijft het klompenpad volgen richting Werk aan het Spoel.

6) ‘Armenboomgaard’ en Het Spoel

De armenboomgaard in de winter

De opbrengst van de Armenboomgaard was ooit bestemd voor de armen uit de Betuwe. Als het fruit rijp is, mogen bewoners van Culemborg nog steeds de appels en peren oogsten. In de oude knotwilgen broeden steenuilen.
Het fort ‘Werk aan het Spoel‘ staat bekend om z’n culturele agenda. Werk aan het Spoel is een graskunstwerk waarbij de oorspronkelijke militaire vormen nu gebruikt worden voor cultuur en recreatie. Bij het restaurant kan je even halt houden voor een dikverdiend kopje koffie met appelpunt.

Na Het Spoel lopen we een stukje over de dijk en na het beeld duiken we de uiterwaarden weer in. Onder de spoorbrug door kom je bij het monument (7).

7) Monument van de oude spoorbrug
In 1868 was de Kuilenburgse spoorbrug een industrieel wonder: de langste overspanning van Europa. Het was een doorbraak voor stalen bruggen wereldwijd. In 1983 is de brug gesloopt en vervangen door een moderne boogbrug. Een begin- en einddeel van de oorspronkelijke brug is als monument naast de nieuwe brug geplaatst.
De Vrijstad Drukker is een collectief van kunstenaars en stadsmakers. In de donkere dagen van het afgelopen jaar hebben zij het monument omgetoverd tot de grootste engel van Nederland.

Blijf de Lek volgen tot de veerpont. Dan rechtsaf de Veerweg die je zó de binnenstad van Culemborg in leidt.
Je kunt terug lopen of met de bus. Buslijn 146 vertrekt meerdere keren per dag vanaf het station Culemborg naar Vianen.