Impressie 5 jaar Min40celcius en aanbieden rivierduingids

Klik voor de digitale Rivierduingids

Afgelopen vrijdag werd in Varsselder het vijfjarig jubileum Min40Celcius gevierd. Tegelijk werd de rivierduingids “in het spoor van Jac P. Thijsse” gepresenteerd.

De voordrachten:

Aspiring Unesco Global Geopark – Gepco de Kruijff

De middag begon met een woord van Lies Visscher-Endeveld, secretaris van stichting Leven met de Aarde. Na het welkom werd de eerste spreker geïntroduceerd. Gepco de Kruijff, initiatiefnemer aspirant Unesco global geopark Rijn-Maas, sprak over de uitdagingen en kansen voor een nominatie van de regio voor de status van een Unesco global geopark. Min40Celcius vervult in dit verband een rol als informatie-en-interpretatiecentrum, waar ook ruimte is voor de invloed van geologische geschiedenis op de levenswijze van de mens in de steentijd.

Voor de kwalificatie als geopark is het belangrijk dat kleine groepjes met vergelijkbare doeleinden leren samen te werken en hun krachten te bundelen. Ook hier kan Min40 een rol spelen.

Het staat buiten kijf dat duurzaamheid en aandacht voor ecologie centrale thema’s zijn binnen Unesco geoparken. De uitdaging om elke vijf jaar te laten zien dat we goede initiatieven hebben, een noodzakelijke voorwaarde om als geopark te blijven bestaan.

Voor nu heeft Gepco een groen licht gekregen om verder te gaan met de voorbereidingen voor de nominatie.

min40celcius – René van Uum

De tweede spreker, René van Uum, vertelde over het ontstaan van Min40celcius. Als kind van dertien vond René een klein steentje dat hem fascineerde. Gelukkig heeft hij deze fascinatie nooit losgelaten.

De beenderen, fossielen, en sporen vertellen verhalen. De verhalen van hoe het landschap eruit zag, en hoe de dieren leefden. Het opgraven van de resten is niet een doel op zich: de verhalen moeten worden gedeeld met eenieder die het maar wil horen. Dit vormt de raison d’être van Min40Celcius.

Aangezien dit bijzondere landschap zich niet aan de landgrenzen houdt, is het de bedoeling dat een dependance van het bezoekerscentrum zich in Duitsland zal vestigen. Een vertaling van de Nederlandse flyer is slechts een eerste stap, nu komt het erop aan Duitse vrijwilligers te werven.

René benadrukt verder het belang van een goed team. De vrijwilligers zijn van levensbelang voor het instand houden en verbeteren van de collectie.

Na deze lezing was het tijd voor Lies Visscher om de Rivierduingids aan wethouder Ria Ankersmit te overhandigen.

Ontstaan van het landschap – Frank van Aalen

Het programma werd vervolgt met een lezing over het ontstaan van het landschap. Frank van Aalen, de spreker, is op een rivierduin geboren, waardoor hij mogelijk aanspraak kan maken op een nog oudere connectie met het landschap dan René. Frank beaamt dat een educatiecentrum echt kan dienen om connecties te zien die anders niet gezien zouden worden; zaken grijpen op elkaar in.

De gedeelde geschiedenis van ons landschap, vanaf de oerknal tot nu, is iets dat (bijna?) ons bevattingsvermogen te boven gaat.

Het dynamische bestaan van de wereld toont zich al in de convectiestromen van het magma, die de aardplaten in beweging brengen. Hierdoor botsen deze aardplaten dan weer, waardoor aardbevingen en gebergtevormingen volgen. De grond die nu Nederland heet, was bijvoorbeeld 500 miljoen jaar geleden gelegen op de evenaar.

Bij Winterswijk werd rond 15 miljoen jaar geleden de plaat flink omhoog gedrukt. In plaats dat er een duurzaam gebergte ontstond, echter, zorgde erosie ervoor dat de bovenste lagen enorm zijn verspreid. Hierdoor werden oudere lagen, van zo’n 240 miljoen jaar, aan de oppervlakte zichtbaar.

Men moet zich realiseren dat er vroeger twee grote riviergebieden zich in het huidige Nederland ten gelde maakten. Naast de Rijn, die min of meer van zuid-oost naar noord-west stroomde, was er ook de Eridanos, een stroomgebied ogenschijnlijk in de richting van de kustlijn van Noord-Nederland van 4 miljoen jaar geleden. De rivieren in deze tijd bestonden uit een zeer brede strook, waarbinnen een langzaam stromend lichaam van water zich door sterk meanderende bochten wrong. Zo’n twintig duizend jaar geleden brak de Rijn door, ongeveer ter hoogte van Doesburg. Vanaf nu maakte het een meer westelijke route.

Met behulp van stuifmeelkorrels en bubbels in oer-ijs, kan de temperatuur en de CO2 concentratie van elke periode worden vastgesteld. Hierdoor kan men een sterke correlatie tussen deze twee kwantiteiten bewijzen.

Wat opvalt als we de warme en koude perioden naast elkaar leggen en ze vergelijken, is het volgende. Het gros van de geschiedenis wordt gekenmerkt door de koude perioden (ijstijden) die vele tientallen duizenden jaren kunnen duren. Hiertussen vinden we tijden waarom het gemiddelde weer veel warmer was. Deze warme tussentijden duurden veel minder lang dan de ijstijden.

Gedurende de koude perioden zien we dat de zeespiegel dramatisch zakt. Dit komt doordat er wel neerslag is (in de vorm van sneeuw), maar er geen water terugstroomt naar de zee.

Naast stuwwallen, die we overal nog kunnen zien, zijn er ook rivierduinen. Het zand dat door de rivier wordt afgezet, kan door de wind over grote afstanden worden verplaatst. Dit zand hoopt zich soms op, waardoor mooie heuveltjes ontstaan. Ook zijn vanuit de lucht de rivierbeddingen nog redelijk goed te zien.

Netterden zand en grind – Dick Snippe

De zandwinning is van begin af aan belangrijk geweest voor de bouw en de wegenbouw. Begin jaren ’90 verleende de provincie toestemming om in Netterden zand af te graven, nadat duidelijk werd dat er niet makkelijk met oude afgravingen aan de vraag kon worden voldaan. Hoewel eerdere zandwinningsactiviteiten eigenlijk weinig op hadden met natuurconservatie, werd dit nu wel gedaan.

Opvallend is, dat natuurconservatie niet identiek is met ‘niets doen’. Op drassige plekken groeien er bij gebrek aan interventie voor geruime tijd vooral (of exclusief) wilgenbomen. Dit komt de biodiversiteit niet ten goede.

Met het structurele natuurbeleid bij de afgraving zijn er vele successen geboekt. Zo zijn er zo’n veertig soorten libellen en honderd vogelsoorten gesignaleerd, waaronder de illustere grauwe Klauwier.

De middag werd afgesloten door een woord van dank door mevrouw Ankersmit, die ook aandacht vroeg voor het nieuwe beleidsplan `landschap natuur en groen’. De wethouder bedankte Min40Celcius en alle betrokkenen voor hun bijdragen, alsook voor de mogelijkheid zelf een inhoudelijke bijdrage te kunnen leveren.

Met duurzame groeten,

Simon Visscher, filosoof en natuurkundige,
voorzitter stichting Leven met de Aarde